Είσαι επαγγελματίας μεταφραστής; Είσαι φοιτητής; Πώς θα σου φαινόταν να συμμετάσχεις σε ένα διεθνές κινηματογραφικό φεστιβάλ, δείχνοντας έμπρακτα την αγάπη σου για τον υποτιτλισμό και κερδίζοντας πολύτιμη εμπειρία, ενώ παράλληλα το διασκεδάζεις;
Αυτά σκεφτόμουν εγώ όταν λάμβανα μέρος ως εθελόντρια υποτιτλίστρια στο BeThere! Corfu Animation Festival για δύο συναπτά φεστιβάλ. Έτσι είχα την ευκαιρία να κάνω το πιο cool πράγμα στη ζωή μου ως τώρα (και λογικά και στο μέλλον): να συνομιλήσω με κάποιον που έχει βραβευτεί με Όσκαρ, και συγκεκριμένα τον σκηνοθέτη Adam Elliot. Επίσης, όμως, έτσι γνώρισα δύο εξαίρετους συναδέλφους, που έχουν αφιερώσει πολλή δουλειά, ενέργεια και προσωπικό χρόνο σε αυτό το φεστιβάλ και που δέχθηκαν να μου μιλήσουν όχι μόνο γι’ αυτό, αλλά και για τις μεταφραστικές δράσεις που διοργανώνονται στο ευρύτερο πλαίσιό του!
Ladies and gentlemen, may I present to you Mrs Ismini Karantzi and Mr Yiorgos Economou!
Θα θέλατε αρχικά να μας πείτε δύο λόγια για το φεστιβάλ και την αποδοχή του από τον κόσμο της Κέρκυρας;
Γιώργος: Το BeThere είναι ένα διεθνές φεστιβάλ animation με ιδιαίτερη αναγνωρισιμότητα στη διεθνή κοινότητα του animation (σε σχέση με την ηλικία του), δοθέντος ότι στις τελευταίες δύο εκδόσεις του συγκέντρωσε αθροιστικά περίπου 1.300 υποβληθείσες ταινίες. Παράλληλα κατέχει και μία διπλή πρωτοπορία στον ελλαδικό χώρο, όντας το μόνο σχετικό φεστιβάλ που υποτιτλίζει όλες τις ταινίες του στα ελληνικά και το μόνο που παρουσιάζει στο πρόγραμμά του διαγωνιστικό τμήμα ταινιών μεγάλου μήκους.
Παρόλα αυτά, η αποδοχή που έχει τύχει μέχρι τώρα το φεστιβάλ στο νησί μας δεν είναι η επιθυμητή και αυτό μας έχει στοιχίσει σε κουράγιο και διάθεση.
Πένυ: Μπορώ να πω εκ πείρας ότι αυτό είναι μεγάλο κρίμα! Γνώρισα το φεστιβάλ ως θεατής το 2012 και παρακολουθώ την πορεία του έκτοτε, αν και ποτέ δεν κατάφερα να είμαι στην Κέρκυρα τις ημέρες της διοργάνωσής του τις επόμενες χρονιές. Ωστόσο, το είχα στον νου μου και το 2015 δήλωσα για πρώτη φορά συμμετοχή ως εθελόντρια υποτιτλίστρια – εξ αποστάσεως μάλιστα, από τη Θεσσαλονίκη τότε. Εσείς πώς βρεθήκατε στο BeThere!, τι κάνετε εκεί, και ποια είναι η σχέση σας με τον μεταφραστικό χώρο;
Γιώργος: Έτυχε να έχουμε κάποτε μία κοινή παρουσία στο corfuland.gr με τον τεχνικό διευθυντή του φεστιβάλ, τον Βασίλη Κρουστάλλη, όταν το corfuland παγιωνόταν στον τοπικό και όχι μόνο διαδικτυακό χώρο και το BeThere είχε βγει μόλις από τα σπάργανα. Γνώριζε ότι είχα τελειώσει το μεταπτυχιακό του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας (ΤΞΓΜΔ), γνώριζε ότι κάτεχα από υποτιτλισμό, από επεξεργασία βίντεο και υποτίτλων, από animation (πέρα από το λεγόμενο mainstream), από προβολή ταινιών, οπότε μου πρότεινε τη συμμετοχή στο φεστιβάλ, και με φόρτωσε με αναρίθμητες αρμοδιότητες που απαιτούσαν 11 μήνες χαλαρής, έντονης ή πυρετώδους ενασχόλησης με το φεστιβάλ! Όλος ο ελεύθερος χρόνος μου δηλαδή πήγαινε εκεί! Επικοινωνία με σκηνοθέτες/παραγωγούς/διανομείς πριν και μετά την επιλογή των ταινιών, έλεγχος τεχνικών προδιαγραφών ηλεκτρονικών αρχείων, αξιολόγηση ταινιών, συντονισμός υποτιτλιστών, ετοιμασία επίσημων προβολών, κ.λπ…
Ισμήνη: Εγώ είμαι απόφοιτη του ΤΞΓΜΔ του Ιονίου Πανεπιστημίου σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, ενώ πρόσφατα ξεκίνησα και το διδακτορικό μου στο ίδιο τμήμα. Επιπλέον, εργάζομαι ως freelancer μεταφράστρια και υποτιτλίστρια με γλώσσες εργασίας τα αγγλικά και τα γερμανικά. Το Be there! Corfu Animation Festival ξεκίνησε το 2011, όταν ήμουν δευτεροετής φοιτήτρια στο ΤΞΓΜΔ. Χωρίς δεύτερη σκέψη, δήλωσα συμμετοχή ως εθελόντρια και μου ανατέθηκαν διάφορα καθήκοντα, όπως ο υποτιτλισμός ταινιών animation και οι πωλήσεις. Ήταν μια πολύ καλή, πρώτη ευκαιρία να έβλεπα στην πράξη τη μετάφραση και τον υποτιτλισμό. Το 2011 ο ρόλος μου στο φεστιβάλ ήταν ο υποτιτλισμός ταινιών animation μικρού μήκους. Ήδη από την επόμενη χρονιά, όμως, ενσωματώθηκα στην οργανωτική ομάδα του Be there!, ενώ παράλληλα συνέχιζα να υποτιτλίζω ταινίες. Το 2013 και το 2014 ήμουν επιμελήτρια του διαδικτυακού περιεχομένου του φεστιβάλ, ενώ από το 2015 ήμουν στέλεχος των αναπτυξιακών δράσεων.
Πένυ: Ποιο κομμάτι του φεστιβάλ θα λέγατε ότι είναι το αγαπημένο σας ως μελών της παραγωγής και ποιο ως θεατών;
Γιώργος: Το αγαπημένο μου κομμάτι είναι αυτό του υποτιτλισμού. Πέρα από τις ταινίες που επιμερίζω στους εθελοντές, πάντα κρατάω κάποιες και για ιδία κατανάλωση!
Ως θεατής δεν έχω αγαπημένο κομμάτι γιατί απλά δεν είμαι ποτέ τέτοιος! Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ έχω αρκετό άγχος, που όταν ξεκινήσω να παίζω μια προβολή στο πανί, δεν μπορώ να κάτσω στη σάλα, παρά να σκέφτομαι ήδη τις επόμενες της ημέρας και τάχα να χαλαρώνω κουβεντιάζοντας με τους υπόλοιπους συντελεστές. Όπως όταν μαγειρεύεις (εσύ, γιατί εγώ δεν ξέρω) για τους φιλοξενούμενούς σου κι όταν καθίσετε στο τραπέζι είσαι εξαντλημένος και σου έχει κοπεί η πείνα…
Ισμήνη: Θα έλεγα ότι, ως μέλος της οργανωτικής επιτροπής, λάτρεψα το δημιουργικό κομμάτι, καθώς μέσω της παραγωγής ιδεών γενικά πιστεύω πως επέρχεται η ανάπτυξη, η εξέλιξη και η πρόοδος σε όλα τα επίπεδα. Ως θεατής, πέραν των προβολών, θα εστίαζα στα masterclasses και τα workshops, τα οποία μεταδίδουν βαθύτερες γνώσεις για το animation και πιο συγκεκριμένα για τον τομέα του σεναρίου, της δημιουργίας και των τεχνικών και έχουν πάντα αρκετό ενδιαφέρον.
Πένυ: Το φεστιβάλ βασίζεται σε εθελοντές για να καλύψει τις ανάγκες του σε υποτιτλιστές και διερμηνείς. Πώς συντονίζετε τους εθελοντές;
Ισμήνη: Λόγω ελλιπούς χρηματοδότησης καθώς και λόγω του όγκου δουλειάς, το φεστιβάλ είχε βασιστεί σε εθελοντές για να καλύψει τις ανάγκες του, γεγονός που σήμαινε ότι αναζητούσε άτομα με αφοσίωση και όρεξη.
Γιώργος: Ο υποτιτλισμός και οι εθελοντές του έρχονται, όπως είναι λογικό, πριν τις ημέρες του φεστιβάλ. Οι ανάγκες σε διερμηνεία αλλά κυρίως η κάλυψη αναγκών που αφορούν το οργανωτικό μέρος κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ απαιτούν εξίσου μεγάλο αριθμό εθελοντών που ευτυχώς πάντα έχουμε και ευχαριστούμε όλα τα παιδιά για αυτό.
Στο δικό μου κομμάτι, συγκεντρώνω όλες τις αιτήσεις των εθελοντών για υποτιτλισμό και τους καλώ για μία πρώτη συνάντηση. Εκεί έχω ήδη χωρίσει τις ταινίες που θέλουν υποτιτλισμό σε εύκολες, μέτριας δυσκολίας και δύσκολες, ώστε να τις κατανείμω όσο πιο δίκαια μπορώ στους υποτιτλιστές, βάσει και της εμπειρίας του καθενός. Η πρώτη συνάντηση περιλαμβάνει κάποιες βασικές επεξηγήσεις του ρόλου τους, του προγράμματος υποτιτλισμού που χρησιμοποιούμε, καθώς και γενικές κατευθύνσεις για κοινές μεταφραστικές και υποτιτλιστικές επιλογές, ώστε να παρουσιάζει το τελικό μας προϊόν ομοιογένεια και λειτουργικότητα.
Συνήθως πραγματοποιείται και μια δεύτερη συνάντηση, με όσους δεν κατάφεραν να έρθουν στην πρώτη και με όσους θέλουν να μάθουν τρόπους συγχρονισμού υποτίτλων. Κάποιες φορές οι σκηνοθέτες δε μας στέλνουν .srt αρχείο υποτίτλων, παρά ένα απλό transcript με μισούς ή καθόλου χρονισμούς, οπότε πρέπει το αρχείο υποτίτλου να δημιουργηθεί εξ ολοκλήρου.
Πένυ: Το έχω ζήσει αυτό που λέει ο Γιώργος με τα σενάρια και το επιβεβαιώνω. Επίσης, έχω να καταθέσω ότι η επικοινωνία και η συνεργασία είναι άρτια και με κόσμο που θέλει να συμμετάσχει από απόσταση, και ευχαριστούμε κι εμείς για αυτό! Ισμήνη, θα μου επιτρέψεις να ρωτήσω ένα-δύο πράγματα τον Γιώργο για το οργανωτικό κομμάτι και θα επανέλθω μετά σ’ εσένα. Γιώργο, να υποθέσω ότι οι εθελοντές σας σε αυτό το κομμάτι προέρχονται κυρίως από το Μεταφραστικό Τμήμα;
Γιώργος: Πράγματι, όπως είναι και φυσιολογικό. Έχουμε φοιτητές και πτυχιούχους του Μεταφραστικού, με ελάχιστες εξαιρέσεις από την Αγγλική Φιλολογία. Γενικότερα στο φεστιβάλ οι εθελοντές προέρχονται κατά 90% από το Μεταφραστικό και το Τεχνών Ήχου και Εικόνας.
Πένυ: Οι εθελοντές έχουν συνήθως σχετική εμπειρία; Χρειάζονται εκπαίδευση ή γνωρίζουν ήδη τις τεχνικές; Αν χρειάζονται εκπαίδευση, τι ενέργειες κάνετε από πλευράς σας;
Γιώργος: Η μεγάλη πλειοψηφία των εθελοντών υποτιτλιστών δεν έχει σχετική εμπειρία ούτε με τους βασικούς κανόνες του υποτιτλισμού ούτε με τα υποτιτλιστικά εργαλεία. Όπως ανέφερα και πρωτύτερα, στις μια-δυο συναντήσεις που θα πραγματοποιηθούν προσπαθώ να τους μεταφέρω όσα περισσότερα μπορώ σχετικά με τη δουλειά που έχουν να κάνουν. Από την άλλη, βέβαια, υπάρχει επικοινωνία και κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του υποτιτλισμού, εφόσον χρειάζεται.
Πένυ: Και πώς είναι γενικά η εμπειρία της συνεργασίας με τους εθελοντές υποτιτλιστές/διερμηνείς;
Γιώργος: Από τη δική μου πλευρά είμαι πολύ ευχαριστημένος και βέβαια υποχρεωμένος για τη βοήθειά τους. Έχουν υπάρξει, βέβαια, και περιπτώσεις που τράβαγα τα ανύπαρκτα μαλλιά μου με κάποιες μεταφραστικές επιλογές αλλά αυτό είναι στατιστικά αναμενόμενο να συμβεί μέσα σε ένα τόσο μεγάλο πλήθος όλα αυτά τα χρόνια! Η συνολική εντύπωση που μένει είναι άριστη.
Πένυ: Όσον αφορά τον υποτιτλισμό πιο συγκεκριμένα, σε κάποια φεστιβάλ ο χρονισμός γίνεται επί τόπου την ώρα της προβολής. Εσείς τι διαδικασία ακολουθείτε μετά την παραλαβή του υποτίτλου από τον υποτιτλιστή;
Γιώργος: Επί τη βάσει της καινοτομίας του BeThere! να υποτιτλίζει όλες τις ταινίες των διαγωνιστικών και όχι μόνο τμημάτων του στα ελληνικά, είναι αναπόφευκτο, ειδικά στο ξεκίνημά μας, να έχουμε χρησιμοποιήσει κι εμείς αυτόν τον μπελαλίδικο τρόπο αλλά αυτό έχει γίνει μόλις δυο-τρεις φορές και μόνο σε κάποιες ταινίες μεγάλου μήκους οι οποίες ήρθαν σε μη επεξεργάσιμη μορφή (δηλαδή, δεν μπορούσε να προστεθεί εξωτερικό αρχείο υποτίτλων στο βίντεο). Στο 99,9% των ταινιών μας καταφέρνουμε, συνήθως εύκολα, λιγότερες φορές με επεξεργαστικές αλχημείες, να έχουμε αυτοματοποιημένο υποτιτλισμό.
Όσον αφορά τη διαδρομή ενός υπότιτλου από τη στιγμή που έρχεται στο φεστιβάλ έχει ως εξής: Αν ο υπεύθυνος της ταινίας μάς στείλει srt αρχείο, όλα είναι κατ’ ευχήν και ο υποτιτλιστής που θα επιληφθεί θα έχει μόνο να κάνει τη μετάφραση, να ελέγξει τη ορθότητα των χρονισμών και να ακολουθήσει τους γενικούς υποτιτλιστικούς κανόνες που έχουμε αναφέρει στις συναντήσεις μας.
Αν το αρχείο που λάβουμε, όμως, δεν είναι srt, τότε προσπαθώ εγώ να δω αν μπορώ με διάφορες τροποποιήσεις να το φέρω σε κάποια από τις πρότυπες μορφές που αναγνωρίζονται από τα υποτιτλιστικά προγράμματα ως έγκυρα αρχεία υποτίτλων.
Αν εν τέλει αυτό δεν είναι εφικτό, τότε ο υποτιτλιστής που θα το αναλάβει θα έχει να κάνει συν τοις άλλοις και το συγχρονισμό των γραμμών του υποτίτλου.
Τέλος, ο εξ ακοής υποτιτλισμός είναι κάτι που σπάνια χρειάζεται στο φεστιβάλ – εν τούτοις, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο (αν και όχι πάντα εφικτό), ο υποτιτλιστής να κατέχει τη γλώσσα η οποία ομιλείται στην ταινία, γιατί πολλές φορές το απλό transcript ή το srt (τα οποία είναι σχεδόν πάντα στα αγγλικά) έχουν αρκετά λάθη κατά την πρώτη μετάφραση.
Πένυ: Έχεις δίκιο, Γιώργο. Κι εγώ με την ινδική ταινία είχα σχεδόν απελπιστεί αλλά με μια γερμανική που κάναμε φέτος (θέλω να) πιστεύω ότι τα πήγα πολύ καλύτερα! Ισμήνη, έρχομαι σ’ εσένα, για να μιλήσουμε λίγο για το Be there! του 2017, όπου διοργανώθηκαν ως παράλληλη δραστηριότητα ένα σεμινάριο και μια συζήτηση με θέμα την οπτικοακουστική μετάφραση ταινιών animation σε άτομα με αναπηρία. Μίλησε μας λιγάκι για αυτό.
Ισμήνη: Στην 6η έκδοση του φεστιβάλ διοργάνωσα και υλοποίησα από κοινού με τον κύριο Βασίλη Κρουστάλλη ένα αφιέρωμα για τα άτομα με αναπηρία και την τέχνη του animation. Το αφιέρωμα Be alert, Be there! υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και από εθνικούς πόρους. Επρόκειτο για ένα παράλληλο, διακριτό τμήμα του φεστιβάλ, το οποίο υλοποιήθηκε σε τρεις άξονες σε συνεργασία με τον Νομαρχιακό Σύλλογο ΑΜΕΑ Κέρκυρας. Ο πρώτος άξονας είχε να κάνει με την προβολή ταινιών για την αναπηρία. Μάλιστα, για πρώτη φορά στην πορεία του φεστιβάλ μας προβλήθηκε η ταινία μεγάλου μήκους με τίτλο «Terminal Device» με υποτίτλους για κωφούς και βαρήκοους. Ο δεύτερος άξονας αποτελείτο από δύο σεμινάρια οπτικοακουστικής μετάφρασης ταινιών animation για άτομα με αναπηρία. Το πρώτο αφορούσε τον υποτιτλισμό για κωφούς και βαρήκοους (SDH) και πραγματοποιήθηκε από την ερευνήτρια, κυρία Λουίζα Δεσύλλα (UCL-Associate Lecturer, University of Surrey), ενώ το δεύτερο αφορούσε την ακουστική περιγραφή (AD) για τυφλούς και άτομα με προβλήματα όρασης και πραγματοποιήθηκε από την κυρία Βιλελμίνη Σωσώνη, Λέκτορα του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας (Ιόνιο Πανεπιστήμιο). Τέλος, στον τρίτο άξονα, υλοποιήθηκε το φόρουμ με τίτλο «Οπτικοακουστικά μέσα και αναπηρία», το οποίο είχε ως απώτερο στόχο την παρουσίαση τόσο των προβλημάτων και των προκλήσεων όσο και των νέων γνώσεων, εργαλείων και πιθανών λύσεων στον τομέα της προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στη χώρα μας όχι μόνο στο οπτικοακουστικό υλικό αλλά και εν γένει στην κοινωνία μας.
Πένυ: Έχουν υπάρξει παρόμοια εργαστήρια και εκδηλώσεις για άλλα μεταφραστικά θέματα;
Ισμήνη: Ουσιαστικά, το φόρουμ αποτέλεσε διεύρυνση και εμβάθυνση αντίστοιχου ερευνητικού αντικειμένου που παρουσιάστηκε στο προηγούμενο Be there! Corfu Animation Festival (Οκτώβριος 2015) με τίτλο «Be Professional! Forum: Το animation πέρα από το animation». Εκεί, έγινε μια επισκόπηση των διαφόρων ειδών Οπτικοακουστικής Μετάφρασης (AVT) με έμφαση στον διαγλωσσικό υποτιτλισμό, τον υποτιτλισμό για κωφούς και βαρήκοους (SDH) και την ακουστική περιγραφή (AD). Περισσότερες λεπτομέρειες, μπορείτε να δείτε και στο σχετικό άρθρο που είχε γραφτεί και δημοσιευτεί στο blog της ΠΕΕΜΠΙΠ.
Πένυ: Βασιζόμενοι στη φετινή εμπειρία θα σας ενδιέφερε να διοργανωθεί κάτι τέτοιο και τις επόμενες χρονιές;
Ισμήνη: Η φετινή εμπειρία θα μου μείνει αξέχαστη. Χάρηκα πολύ που, κατόπιν συζητήσεων, αποτυπώθηκε η ιδέα μου και που υπήρχε μεγάλη προβολή του θέματος και ανταπόκριση από φορείς και κοινό. Αν και το φεστιβάλ έχει αναστείλει επισήμως πλέον την προγραμματισμένη έκδοσή του αποκλειστικά για οικονομικούς λόγους, προσωπικά θα με ενδιέφερε η διοργάνωση αντίστοιχων δράσεων με ακόμα περισσότερες συμμετοχές και δηλώνω ανοιχτή σε συνεργασίες.
Πένυ: Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά και πολύ λυπηρό το γεγονός της έλλειψης πόρων για το επόμενο φεστιβάλ… Ελπίζω πως όλα θα πάνε καλά τελικά, γιατί είναι σαφές ότι τόσο εντός όσο και εκτός αιθουσών γίνεται πολύ ωραία δουλειά! Για να κλείσουμε αυτήν την κουβέντα και να δώσουμε τροφή για θέαση στους αναγνώστες του blog, έχετε κάποια αγαπημένη ταινία από όσες έχουν προβληθεί ως τώρα;
Γιώργος: “To make a great film you need three things – the script, the script and the script “, είχε πει κάποτε ο μέγας Άλφρεντ Χίτσκοκ. Βάσει αυτού, λοιπόν, έχω ξεχωρίσει κάποιες ταινίες μικρού μήκους, κι όχι αυστηρά λόγω τεχνικών αρετών, οι οποίες βέβαια, κάθε άλλο παρά απούσες είναι στα συγκεκριμένα animation. Από αυτές που έχουν παιχτεί σε όλα τα BeThere!, μου έχει εντυπωθεί περισσότερο το, δυστυχώς, πάντα επίκαιρο graduation film του Rory Waudby Tolly (2012) με τίτλο Merfolk. Από τη γενικότερη ιστορία του animation το εμβληματικό Balance (1989) των αδερφών Lauenstein, το οποίο είναι, θεωρώ, επιτομή απλότητας, λακωνικότητας και αλληγορίας. Αμφότερα μπορεί να τα δει κανείς ελεύθερα στο YouTube.
Ισμήνη: Η αλήθεια είναι πως έχουν προβληθεί πολλές αξιόλογες ταινίες σε όλα αυτά τα χρόνια του φεστιβάλ τόσο από πλευράς σεναρίου όσο και από πλευράς τεχνικών. Θα ξεχώριζα το My Stuffed Granny, μια 10λεπτη ταινία της Έφης Παππά που δίνει μια νότα αισιοδοξίας στην κρίση που αντιμετωπίζει η κοινωνία σήμερα κι έχει αποσπάσει 10 διεθνή βραβεία. Εξαιρετικό ενδιαφέρον είχαν και όλες οι ταινίες που προβλήθηκαν φέτος σχετικά με την αναπηρία (όπως το Inaudible) καθώς και το ντοκιμαντέρ Terminal Device του Ross Turnbul.
Η Πένυ Καραγιαννίδη είναι απόφοιτός του Τμήματος Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας (ΤΞΓΜΔ) του Ιονίου Πανεπιστημίου σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο και εργάζεται από την αποφοίτησή της ως μεταφράστρια και διαχειρίστρια μεταφραστικού έργου. Εδώ και έναν χρόνο ανήκει στο δυναμικό της Technografia LTD. Θα ήθελε πολύ να έχει ελεύθερο χρόνο για να συνεχίσει την έρευνα που ξεκίνησε μια φορά κι έναν καιρό πάνω στον ερασιτεχνικό υποτιτλισμό στην Ελλάδα (μπορείτε να τη βρείτε εδώ).