του Παναγιώτη Ι. Κελάνδρια

Η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας (Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ) του Ιονίου Πανεπιστημίου (Ι.Π), αν και εξαιρετικά δυσάρεστη για τους φοιτητές και το διδακτικό προσωπικό του Τμήματος, δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη. Και τούτο διότι όλοι στο Τμήμα βλέπαμε ότι κάποια στιγμή θα φτάναμε σε αυτό το σημείο δεδομένου ότι οι περικοπές στο εξάμηνο εξωτερικού ξεκίνησαν εδώ και έντεκα χρόνια από τις νεοεκλεγείσες τότε πρυτανικές αρχές του Ι.Π., που επικαλούντο την ανάγκη εξοικονόμησης πόρων έχοντας επιλέξει τη λογική της διαχείρισης και όχι της διεκδίκησης. Περικοπές που χρόνο με το χρόνο γίνονταν όλο και πιο σκληρές, ιδίως τα τελευταία τρία χρόνια που η χώρα μπήκε στην εποχή των Μνημονίων.

Την κατάσταση περιέπλεξε ακόμη περισσότερο η δημοσίευση το 2012 της γνωστής σε όλους πλέον κοινής υπουργικής απόφασης των τότε αναπληρωτή Υπουργού Οικονομικών Χρήστου Σταϊκούρα και Υπουργού Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού Κωνσταντίνου Αρβανιτόπουλου (152841/Β1/4-12-2012) που στόχευε στη μετατροπή του χαρακτήρα του εξαμήνου εξωτερικού από υποχρεωτικό (και πλήρως χρηματοδοτούμενο από το Ι.Π.) σε προαιρετικό, ανοίγοντας το δρόμο για την εφαρμογή στην πράξη της νεοφιλελεύθερης έμπνευσης παιδείας δύο ταχυτήτων.

Αν αναζητήσουμε λοιπόν τους λόγους που μας οδήγησαν στην κατάσταση που βιώνουμε σήμερα αυτοί κατά τη γνώμη μου είναι: α) η πολιτική λιτότητας, περικοπών και έμμεσης ή άμεσης εσχάτως αμφισβήτησης του δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης που εφάρμοσαν όλες οι κυβερνήσεις ανεξαιρέτως μέχρι και τις τελευταίες εκλογές και β) η διαχειριστική αντίληψη όλων των πρυτανικών αρχών του Ι.Π. που απέφυγαν συστηματικά να διεκδικήσουν επιπλέον χρηματοδότηση για το Ίδρυμα ενώ, ταυτόχρονα, δεν μπόρεσαν (ή δεν θέλησαν;) να έλθουν αντιμέτωπες με τις απόψεις που διατυπώνονταν μέσα στο ίδιο το Ι.Π. από μερίδα συναδέλφων άλλων Τμημάτων ότι το εξάμηνο εξωτερικού απορροφούσε τεράστια κονδύλια από τον προϋπολογισμό με αποτέλεσμα να μην μπορούν να εξυπηρετηθούν οι δικές τους ανάγκες. Δεν προτίθεμαι ν’ αντιδικήσω με κανένα συνάδελφο ούτε να εξαπολύσω κατηγορίες εναντίον κανενός. Η παραπάνω λογική όμως δυσχέρανε σημαντικά τις προσπάθειες του Τμήματος να διεκδικήσει αύξηση της χρηματοδότησης του εξαμήνου εξωτερικού από τον προϋπολογισμό του Ιδρύματος.

Θα ήθελα λοιπόν, με αφορμή τη συζήτηση που έχει ξεκινήσει τις τελευταίες εβδομάδες με αφορμή τον μηδενικό προϋπολογισμό για το εξάμηνο εξωτερικού του Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ, να κάνω ορισμένες παρατηρήσεις:

α) σημαντικές ευθύνες έχουν η Πρυτανική Αρχή και η Σύγκλητος του Ι.Π. που διαμόρφωσαν κατ’ αυτό τον τρόπο τον προϋπολογισμό (6η συνεδρίαση Συγκλήτου 21-11-2014) και τον προώθησαν στο Συμβούλιο του Ιδρύματος προς έγκριση. Η μετά από τρεις μήνες (20-2-2015) αποστολή εγγράφου στο Υπουργείο Παιδείας με το οποίο η Πρυτανική Αρχή ζητά την οικονομική συνδρομή του Υπουργείου για την αντιμετώπιση των προβλημάτων σίτισης και εξαμήνου εξωτερικού είναι, κατά τη γνώμη μου, προσχηματική. Δυσκολεύομαι ν’ αντιληφθώ για ποιο λόγο δεν εστάλη ανάλογο έγγραφο νωρίτερα, την εποχή που καταστρωνόταν ο προϋπολογισμός και είχαν διαφανεί τα προβλήματα που θα ανέκυπταν κι έπρεπε να περάσουν τρεις μήνες για να συνειδητοποιήσει η Πρυτανική Αρχή το πρόβλημα.

β) εντύπωση επίσης προκαλεί η αδράνεια της Πρυτανικής Αρχής όταν το 2012 δημοσιεύθηκε η κοινή υπουργική απόφαση που αναιρούσε ουσιαστικά την υποχρεωτικότητα του εξαμήνου εξωτερικού και η Συνέλευση του Τμήματος είχε εκφράσει την αντίθεσή της και την είχε γνωστοποιήσει στην Πρυτανεία και τη Σύγκλητο. Η μόνη λογική εξήγηση που μπορώ να σκεφτώ είναι ότι η ιδεολογική αντίληψη που εκφράζει η εν λόγω απόφαση μάλλον ταυτίζεται μ’ εκείνη των Πρυτανικών αρχών (αυτό δεν είναι κατηγορία, είναι διαπίστωση).

γ) ανάλογες ευθύνες βαρύνουν το Συμβούλιο του Ιδρύματος για δύο λόγους: πρώτον, επειδή ενέκρινε (κατά πλειοψηφία) τον προϋπολογισμό που του διαβίβασε η Πρυτανική Αρχή παρά το ότι δεν συνοδευόταν από τεκμηρίωση ανά κωδικό (όπως αναφέρεται στην από 9-3-2015 επιστολή του Συμβουλίου προς την Πρύτανη και τα μέλη της Συγκλήτου του Ι.Π. με κοινοποίηση στον Πρόεδρο του Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ., στα μέλη ΔΕΠ του Ι.Π., στο Σύλλογο Διδασκόντων και στο Σύλλογο φοιτητών), γνωρίζοντας τη ζημία που προκαλεί μια τέτοια απόφαση στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης στους φοιτητές του Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ. Όσο για τον ισχυρισμό ότι ζήτησε γραπτή πρόταση από τον Πρόεδρο του Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ. αυτό το οποίο γνωρίζω είναι ότι ουδέποτε διαβιβάστηκε στο Τμήμα έγγραφο προς τον Πρόεδρο που να του ζητείται η γνώμη του. Δεύτερον, οι ευθύνες του Συμβουλίου του Ιδρύματος εντοπίζονται στο γεγονός ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του δεν κατόρθωσε ν’ ανταποκριθεί στο βασικό εκ του νόμου καθήκον του που δεν είναι άλλο από την αναζήτηση και διασφάλιση πόρων για τη λειτουργία του Ιδρύματος, μέρος των οποίων θα μπορούσε να διατεθεί για την εύρυθμη λειτουργία του εξαμήνου εξωτερικού. Αυτό μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί με μια επίσκεψη στη σελίδα του Συμβουλίου, η οποία βρίσκεται στην ιστοσελίδα του Ι.Π.

δ) πιστεύω ότι η κριτική που ασκείται στον Υπουργό Παιδείας είναι υπερβολική για τους εξής λόγους: πρώτον, δεν πιστεύω ότι ο Υπουργός θα ενέκρινε και θα υπέγραφε παράνομο προϋπολογισμό για ευνόητους λόγους. Δεύτερον, η άρνηση εκ μέρους του να υπογράψει νομίμως εγκεκριμένο από τη διοίκηση του Ιδρύματος προϋπολογισμό θα συνιστούσε κατάφωρη παρέμβαση στην αυτοτέλεια του Ιδρύματος. Τρίτον, δεν μπορείς να θεωρείς υπεύθυνο για τον περιορισμό των κονδυλίων του Ιδρύματος τον υπουργό μιας νεοεκλεγμένης κυβέρνησης που αναγκάζεται να λειτουργήσει με έναν προϋπολογισμό που είχε εγκριθεί από το Κοινοβούλιο επί συγκυβέρνησης ΠΑΣΟΚ-ΝΔ. Για να προλάβω τυχόν κατηγορίες ή αντιδράσεις πρέπει να επισημάνω ότι ουδεμία πολιτική ή/και ιδεολογική συγγένεια έχω με κανένα από τα δυο κόμματα που απαρτίζουν τη σημερινή συγκυβέρνηση. Οι απόψεις και η ιδεολογία μου βρίσκονται πολύ πιο αριστερά από εκείνες του ΣΥΡΙΖΑ, πόσο μάλλον των ΑΝΕΛ. Πρέπει όμως να βλέπουμε τα πράγματα αντικειμενικά. Η σημερινή κυβέρνηση δεν μπορεί να κατακρίνεται για πεπραγμένα της προηγούμενης. Θα κριθεί σε βάθος χρόνου για τα δικά της.

Δεν θα επεκταθώ στην σπουδαιότητα του εξαμήνου εξωτερικού για την εκπαίδευση των μελλοντικών επαγγελματιών μεταφραστών και τις συνέπειες που θα έχει τυχόν κατάργησή του στην ποιότητα της παρεχόμενης από το Τμήμα εκπαίδευσης διότι αυτά είναι γνωστά, χιλιοειπωμένα και κατανοητά απ’ όλους όσους έχουν τη δυνατότητα να διακρίνουν τις σημαντικές διαφορές μεταξύ εκπαίδευσης και κατάρτισης. Όσοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να καταλάβουν ότι ένας διάμεσος μεταξύ δύο γλωσσών και πολιτισμών οφείλει να κατανοεί σε βάθος τόσο τη γλωσσοκουλτούρα αφετηρίας που παράγει τα κείμενα που θα μεταφράζει όσο και τη γλωσσοκουλτούρα αφίξεως που θα τα υποδέχεται και θα τα ενσωματώνει στα δικά της κειμενικά υποσυστήματα και αντιλαμβάνονται την εκπαιδευτική διαδικασία αποκλειστικά με μηχανιστικούς οικονομίστικους όρους δεν υπάρχει περίπτωση να πεισθούν ακόμα κι αν γράψω εκατό σελίδες με επιχειρήματα και βιβλιογραφικές αναφορές.

Επί του πρακτέου λοιπόν. Τι κάνουμε; Κατ’ αρχάς πρέπει να τονίσω ότι εκ του Νόμου, οι αρμοδιότητες των πανεπιστημιακών Τμημάτων είναι εξαιρετικά περιορισμένες και σε ό,τι αφορά τα οικονομικά των Ιδρυμάτων δεν έχουν καμία αρμοδιότητα σχετικά με την κατάστρωση του προϋπολογισμού. Το Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ. στην τελευταία του Συνέλευση (18-2-2015) εξέδωσε ανακοίνωση-ψήφισμα με την οποία ζητά «…την κατάργηση της Υ.Α. 152841/Β1/4-12-2012 και την επαναφορά των πραγμάτων στην κατάσταση που οριζόταν από την Υ.Α. Β1/61/25-1-1998, σύμφωνα με την οποία το εξάμηνο εξωτερικού των φοιτητών του Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ. είναι υποχρεωτικό και πλήρως επιχορηγούμενο (δωρεάν) από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο» και επιφυλάχθηκε για περαιτέρω ενέργειες εν αναμονή και του αποτελέσματος σχετικής ερώτησης της βουλευτού Κέρκυρας του ΣΥΡΙΖΑ και συναδέλφου του Τμήματος Ιστορίας του Ι.Π. Φωτεινής Βάκη προς τον Υπουργό Παιδείας. Με τα νέα δεδομένα που προέκυψαν στην πορεία, πρέπει να συνεδριάσει ξανά η Συνέλευση Τμήματος προκειμένου να εκτιμήσει την κατάσταση και ν’ αποφασίσει για περαιτέρω ενέργειες, πράγμα το οποίο θα πράξει όταν σταματήσει η κατάληψη των φοιτητών στη Γραμματεία του Τμήματος (για να μην παρεξηγηθώ δεν έχω καμία πρόθεση να καταφερθώ εναντίον της κατάληψης διότι για λόγους αρχής δεν έχω κρίνει ούτε θα κρίνω ποτέ αποφάσεις του Συλλόγου Φοιτητών, επισημαίνω απλώς μια αντικειμενική πραγματικότητα).

Κατά τη γνώμη μου, εάν επιθυμούμε τη συνέχιση του εξαμήνου εξωτερικού πρέπει πρώτα απ’ όλα να απαιτήσουμε την κατάργηση της τελευταίας Υπουργικής Απόφασης και την επαναφορά του εξαμήνου στην πρότερη κατάσταση. Είναι αδιανόητο για μένα να θεσμοθετείται παιδεία δύο ταχυτήτων, διότι περί αυτού ουσιαστικά πρόκειται. Για τον δικό μου κώδικα αξιών η σύνδεση της παροχής γνώσης και παιδείας με την οικονομική δυνατότητα της οικογένειας κάθε φοιτητή αντιστρατεύεται κάθε έννοια δημοκρατίας και ισότιμης μεταχείρισης διότι μετατρέπει την παιδεία από δικαίωμα σε προνόμιο. Η απαίτηση αυτή δεν είναι καθήκον μόνο του Τμήματος αλλά και της Πρυτανικής Αρχής και του Συμβουλίου του Ιδρύματος που θ’ αποδείξουν έτσι ότι τα όσα αναφέρουν στις πρόσφατες ανακοινώσεις τους περί συνεργασίας με το Τμήμα για εξεύρεση λύσης τα εννοούν πραγματικά.

Κακά τα ψέματα όμως. Η θεσμική αποκατάσταση του εξαμήνου καμία αξία δεν θα έχει εάν δεν συνοδευτεί από την απαραίτητη χρηματοδότηση, η οποία πρέπει να είναι αποκλειστικά δημόσια διότι δεν είναι δυνατόν να βασίσουμε τη λειτουργία κανονικού εξαμήνου σπουδών, όπως είναι το εξάμηνο εξωτερικού, σε εξωτερικές πηγές χρηματοδότησης (π.χ. προγράμματα) περιορισμένης διάρκειας. Αυτό σημαίνει ότι στην παρούσα φάση θα πρέπει να ζητηθεί από το Υπουργείο Παιδείας έκτακτη χρηματοδότηση για την κάλυψη των αναγκών του εξαμήνου εξωτερικού.

Μια άλλη λύση προσωρινού όμως χαρακτήρα θα ήταν η χρήση μέρους των αποθεματικών του Ι.Π., από τα ελάχιστα έστω που έχουν απομείνει έπειτα από το γνωστό κούρεμα των ομολόγων που οδήγησε στην απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των αποθεματικών των ΑΕΙ και των Ασφαλιστικών Ταμείων. Μια τέτοια λύση ανάγκης όμως προϋποθέτει κυβερνητική απόφαση για αποδέσμευση των αποθεματικών, κάτι που δεν είναι αδύνατον να γίνει εφόσον υπάρξει πολιτική βούληση, ενημέρωση και, ενδεχομένως, πίεση του Υπουργείου από το Τμήμα σε συνεργασία πάντα με την Πρυτανική Αρχή και το Συμβούλιο Ιδρύματος.

Τέλος, πρέπει να επισημάνω ότι το ποσό που διέθετε το Ίδρυμα τα τελευταία τρία τουλάχιστον χρόνια για το εξάμηνο εξωτερικού (περίπου 190.000 ευρώ) σε καμία περίπτωση δεν επαρκεί για την ομαλή του υλοποίηση εφόσον δεν κάλυπτε το σύνολο της δαπάνης με αποτέλεσμα τα τροφεία των φοιτητών να μην υπερβαίνουν τα 800 ευρώ για όλη τη διάρκεια του ακαδημαϊκού εξαμήνου και οι οικογένειές τους να αιμορραγούν οικονομικά εν μέσω στυγνής λιτότητας για να καλύψουν τις στοιχειώδεις ανάγκες των παιδιών τους. Εξυπακούεται λοιπόν ότι τυχόν διάθεση ποσού μικρότερου από αυτό το ήδη ελάχιστο θα συνιστά τουλάχιστον εμπαιγμό του Ι.Π. και των φοιτητών του Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ. Από την δεκαπενταετή εμπειρία μου ως ακαδημαϊκός υπεύθυνος του εξαμήνου εξωτερικού για τα Πανεπιστήμια της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας, θεωρώ ότι για να λειτουργήσει με στοιχειώδη αξιοπρέπεια το εξάμηνο εξωτερικού χρειάζεται ένα κονδύλι τουλάχιστον διπλάσιο από το παραπάνω.

Τέλος, επειδή πολύς λόγος γίνεται για ενδεχόμενη απώλεια του πτυχίου των φοιτητών ή ακόμα και για κλείσιμο -στο εγγύς ή απώτερο μέλλον- του Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ. και του Ι.Π. συνεπεία της κατάργησης του εξαμήνου εξωτερικού οφείλω να τονίσω τα εξής: πρώτον, όλοι οι συνάδελφοι στο Τμήμα κάνουμε και θα συνεχίσουμε να κάνουμε ό,τι είναι ανθρωπίνως δυνατόν για την επαναφορά της ομαλής λειτουργίας του εξαμήνου χωρίς βεβαίως να νιώθουμε την ανάγκη να βγάζουμε δελτίο τύπου για κάθε μας κίνηση. Δεύτερον, η λειτουργία Ι.Π. όπως και όλων των δημόσιων Πανεπιστημίων απειλείται από την πολιτική των περικοπών των κονδυλίων που διατίθενται στην εκπαίδευση, πολιτική την οποία ενέτειναν βεβαίως τα Μνημόνια αλλά είχε ξεκινήσει πολύ πριν αυτά μπουν στη ζωή μας. Πιστεύω ότι όσο μια ομάδα ολιγαρχών λυμαίνεται τον δημόσιο πλούτο και χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς του κράτους για να φοροδιαφεύγει ή για να απολαμβάνει σκανδαλώδεις φοροαπαλλαγές με τα φορολογικά βάρη να πέφτουν στις πλάτες των εργαζόμενων και των συνταξιούχων, η έννοια του δημόσιου αγαθού, όπως είναι μεταξύ άλλων η Παιδεία, θα τίθεται διαρκώς εν αμφιβόλω και η ύπαρξη και λειτουργία των δημοσίων Πανεπιστημίων θα τελεί υπό διαρκή απειλή. Τρίτον, σε περίπτωση που όλες οι προσπάθειές μας αποβούν άκαρπες και τελικά το εξάμηνο εξωτερικού δεν μπορέσει να λειτουργήσει το πτυχίο των φοιτητών ΔΕΝ ΘΑ ΚΙΝΔΥΝΕΥΣΕΙ διότι θα υπάρξει πρόνοια για την αντικατάστασή του με μαθήματα που θα δώσουν στους φοιτητές τα από το νόμο απαιτούμενα 30 ECTS. Δεν είναι αυτός ο στόχος μας ούτε η βούλησή μας. Ως μέλη όμως ενός θεσμικού οργάνου που οφείλει να διασφαλίζει το πτυχίο των φοιτητών, σε περίπτωση κατάργησης του εξαμήνου εξωτερικού έχουμε καθήκον και υποχρέωση να μεριμνήσουμε ώστε οι φοιτητές να μην απολέσουν το πτυχίο τους. Μια τέτοια προοπτική δεν μου αρέσει καθόλου, δεν θέλω ούτε να τη σκέφτομαι. Είναι όμως μια πιθανότητα την οποία πρέπει να λάβουμε υπόψη και να ενεργήσουμε ανάλογα. Κανείς πανικός λοιπόν και καμία αγωνία για απώλεια πτυχίου δεν πρέπει να διακατέχει ούτε τους φοιτητές μας ούτε τις οικογένειές τους.

Παναγιώτης Ι. Κελάνδριας
Αναπληρωτής Καθηγητής
Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας
Σχολή Ιστορίας, Μετάφρασης και Διερμηνείας
Ιόνιο Πανεπιστήμιο

O Παναγιώτης Κελάνδριας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας (Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ.) του Ιονίου Πανεπιστημίου με κύριο γνωστικό αντικείμενο την Οικονομική Μετάφραση. Με την Αναστασία Παριανού (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τ.Ξ.Γ.Μ.Δ.) και με κύριο επιμελητή τον Καθηγητή Michael Cronin του Dublin City University συνεπιμελούνται το διεθνές επιστημονικό περιοδικό μετάφρασης με κριτές mTm (www.mtmjournal.gr). Έχει συγγράψει και μεταφράσει βιβλία και άρθρα σχετικά με την ειδική μετάφραση και τη μεταφρασιολογία και είναι μέλος διεθνών επιστημονικών εταιρειών σχετικών με τη μετάφραση και μέλος επιστημονικών επιτροπών διεθνών επιστημονικών περιοδικών μετάφρασης. Στα επιστημονικά του ενδιαφέροντα συγκαταλέγονται επίσης η Ιστορία και η Κοινωνιολογία της Μετάφρασης, η Διδακτική της Μετάφρασης και η μετάφραση μεταξύ μικρών-μεγάλων γλωσσών.